Materiał opracowany przez ekspertów Fundacji Polska Liga Walki z Rakiem
Nie jest tajemnicą, że regularna aktywność fizyczna sprzyja zachowaniu dobrej formy przez długie lata. Codzienna porcja ruchu zmniejsza ryzyko wystąpienia niektórych chorób, przede wszystkim chorób układu krążenia oraz cukrzycy typu 2. Zapobiega też powstaniu osteoporozy, ale także ją leczy, zmniejszając tym samym prawdopodobieństwo wystąpienia patologicznych złamań. Ma także znaczenie w kontekście choroby nowotworowej.
Warto wiedzieć, że regularna aktywność fizyczna może ograniczyć ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów, między innymi raka piersi, raka jelita grubego, pęcherza moczowego, żołądka i raka błony śluzowej macicy. Uprawianie sportu i ruch w trakcie leczenia onkologicznego z kolei łagodzi niektóre objawy uboczne stosowanej terapii, działa przeciwdepresyjnie i poprawia jakość życia chorych. Aktywność fizyczna po zakończonym leczeniu zmniejsza ryzyko nawrotu raka piersi, jelita grubego i raka prostaty. Lekarze i eksperci są zgodni – każde postępowanie mające na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworu lub poprawiające rokowanie chorych na raka jest niezwykle istotne zarówno dla poszczególnych ludzi, jak i dla całej populacji.
Aktywność fizyczna w profilaktyce nowotworów
Pozostawanie aktywnym fizycznie wyraźnie ogranicza ryzyko występowania najczęściej rozpoznawanych nowotworów i działa na organizm wielowymiarowo.
Nowotwory związane z otyłością
Oyłości towarzyszy przewlekły proces zapalny, a sport powoduje hamowanie procesów zapalnych nie tylko bezpośrednio, ale także pośrednio poprzez spalanie tkanki tłuszczowej. Wiadomo, że otyłość i zespół metaboliczny są związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka endometrium, jajnika, jelita grubego, pęcherzyka żółciowego, prostaty i tarczycy. Głównym czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój nowotworów jest nadmiar insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 – IGF-1 (ang. Insulin-like Growth Factor 1) oraz insuliny. Utrzymujący się podwyższony poziom insuliny prowadzi do niedostatecznej produkcji białek wiążących insulinopodobne czynniki wzrostu i nadmiaru wolnego IGF-1 w organizmie. Podwyższony poziom insuliny w konsekwencji prowadzi do insulinooporości, co dalej sprzyja produkcji innych czynników prozapalnych oraz nowotworzeniu. Regularna aktywność fizyczna uwrażliwia mięśnie na działanie insuliny. Prowadzi też do wzrostu ich masy oraz zwiększonego zużycia glukozy, co z kolei chroni organizm przed hiperinsulinemią oraz insulinoopornością.
Nowotwory związane ze stanami zapalnymi i zaburzeniami immunologicznymi
Udowodniono, że regularna aktywność fizyczna zmniejsza poziom białka C-reaktywnego (CRP, ang. C-Reactive Protein), wpływa także na stężenie innych białek zwanych cytokinami związanych z przewlekłym procesem zapalnym. Jest to bardzo istotne zarówno z punku widzenia zapobiegania chorobie, jak i rozwoju już istniejących nowotworów, Czynniki zapalne obecne w mikrośrodowisku guza ułatwiają m.in. migrację komórek nowotworowych i tworzenie naczyń krwionośnych, zaopatrujących guz w substancje odżywcze.
Uprawianie sportu poprawia także działanie układu odpornościowego poprzez zwiększenie liczby i aktywności białych krwinek. Ich rolą jest nie tylko walka z zakażeniami, ale także niszczenie komórek nowotworowych.
Nowotwory hormonozależne
Aktywność fizyczna obniża poziom wytwarzanych przez organizm estrogenów, które odgrywają kluczową rolę w procesie nowotworzenia raka piersi czy błony śluzowej macicy. U kobiet w dojrzałym wieku, po menopauzie głównym źródłem estrogenów jest tkanka tłuszczowa, więc rola sportu jest tutaj dwojaka. Z jednej strony powoduje on obniżenie poziomu estrogenów, z drugiej strony przyczynia się do spalania tkanki tłuszczowej. U kobiet przed menopauzą, u których głównym źródłem hormonów płciowych są jajniki oraz u kobiet po menopauzie stosujących hormonalną terapię zastępczą, procesy te są bardziej skomplikowane.
Aktywność fizyczna w trakcie leczenia przeciwnowotworowego
Badania dowodzą, że umiarkowana, dostosowana do stanu zdrowia i rodzaju prowadzonego leczenia aktywność fizyczna jest bezpieczna, może łagodzić objawy uboczne terapii i poprawiać jakość życia chorych na raka. Większość dotychczasowych analiz dotyczy leczenia uzupełniającego u chorych na raka piersi. Trening aerobowy w trakcie lub po terapii zmniejsza uczucie zmęczenia, łagodzi objawy depresyjne i poprawia jakość życia. Warto proponować chorym proste sposoby zwiększania aktywności fizycznej takie jak używanie schodów zamiast windy, stosowanie krokomierzy i zwiększanie ilości kroków do osiągnięcia założonej wartości, a także aktywność na świeżym powietrzu niezależnie od warunków atmosferycznych.
Aktywność fizyczna po leczeniu przeciwnowotworowym
Regularna aktywność fizyczna po rozpoznaniu choroby nowotworowej zmniejsza ryzyko wznowy oraz śmierci z powodu raka piersi, jelita grubego oraz prostaty. W większości prowadzonych na świecie badań onkologicznych brali udział głównie właśnie chorzy na raka piersi i jelita grubego. Można podejrzewać, że pozytywny wpływ aktywnego trybu życia dotyczy jednak także innych nowotworów.
Zgodnie z nowymi rekomendacjami WHO osobom dorosłym (18–64 lata) bez względu na płeć zaleca się aktywność fizyczną:
- przez 150–300 minut tygodniowo o umiarkowanej intensywności lub
- 75–150 minut o dużej intensywności,
- lub odpowiednią ilość kombinacji intensywnej i umiarkowanej aktywności fizycznej.
Dodatkowo co najmniej 2 razy w tygodniu warto wykonywać ćwiczenia wzmacniające mięśnie i obejmujące wszystkie większe grupy mięśni.
Zalecenia dla chorych po przebytym leczeniu są takie same, jak dla odpowiedniej grupy wiekowej.
Zakres aktywności fizycznej w trakcie leczenia onkologicznego należy ustalać indywidualnie w zależności od sytuacji klinicznej.
Podsumowując – ruch, szczególnie na świeżym powietrzu, powinien być elementem naszej codzienności. Regularnie uprawiając sport i będąc aktywnym możemy zmniejszać ryzyko raka, a w czasie i po chorobie – znacznie poprawić rokowania.