Rak szyjki macicy to jeden z najczęstszych nowotworów występujących u kobiet. Niestety z uwagi na brak odpowiedniej profilaktyki – jest też jedną z najczęstszych przyczyn zgonów w przebiegu chorób onkologicznych. Tymczasem wczesne wykrycie zmian i podjęcie odpowiedniego leczenia może być szansą na zdrowie i życie.
Dane i co z nich wynika
Statystyki są alarmujące. Co roku na świecie odnotowuje się ponad pół miliona nowych zachorowań na raka szyjki macicy, a u blisko 250 tysięcy choroba kończy się śmiercią.
W Polsce rak szyjki macicy jest szóstym co do częstości występowania nowotworem – , stanowi ponad 10% spośród wszystkich nowotworów rozpoznawanych u kobiet. W naszym kraju rocznie odnotowuje się około 3 tysiące nowych zachorowań, a ponad półtora tysiąca pacjentek umiera z tego powodu.
Te dane brzmią niepokojąco? To prawda, że nieleczony rak szyjki macicy nieuchronnie prowadzi do śmierci. Warto jednak pamiętać, że wczesne jego wykrycie i zastosowanie odpowiedniego leczenia – przede wszystkim chirurgicznego, ale również radio- i chemioterapii – często pozwala na skuteczne wyleczenie choroby. Co najważniejsze rozwojowi raka szyjki macicy można skutecznie zapobiegać poprzez skuteczne działania profilaktyczne.
Strategia walki z rakiem szyjki macicy
W 2020 roku Światowa Organizacja Zdrowia poinformowała o wprowadzeniu globalnej strategii przyspieszania eliminacji raka szyjki macicy. Obejmuje ona trzy elementy zapobiegania zachorowaniu:
- szczepienie przeciwko wirusowi HPV (Human Papillomavirus – wirus brodawczaka ludzkiego),
- badania przesiewowe oraz
- jak najszybsze wdrożenie leczenia stanów przednowotworowych.
HPV – ważny czynnik ryzyka
Najistotniejszym czynnikiem zachorowania na raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem HPV. Wirus ten przenoszony jest głównie drogą płciową przez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną. Infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego może również prowadzić do rozwoju łagodnych zmian – brodawek narządów płciowych i odbytu. Wieloletnia obecność wirusa w tkankach narządów płciowych wywołuje zmiany w strukturze komórek szyjki macicy. Prawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego, które chronią szyjkę przed szkodliwym wpływem środowiska pochwy, są zastępowane komórkami nieprawidłowymi, zajmującymi kolejne warstwy nabłonka. W takiej sytuacji dochodzi do rozwoju zmian, które w badaniu cytologicznym opisuje się jako śródnabłonkową neoplazję małego (tzw. LSIL) lub dużego stopnia (HSIL). Powyższe patologie szyjki macicy mogą cofnąć się samoistnie bez leczenia, mogą jednak przekształcić się w nowotwór szyjki macicy.
Szczepionka przeciw HPV
W 2006 roku w Stanach Zjednoczonych zarejestrowano pierwszą szczepionkę przeciwko wirusowi HPV. Aktualnie dostępne szczepionki zawierają wirusopodobne cząstki otrzymane drogą rekombinacji genetycznej. Na rynku dostępne są trzy szczepionki przeciwko wirusowi HPV w zależności od ilości typów wirusa, przed którym chronią: 2-walentna, 4-walentna i 9-walentna. Wszystkie chronią przed najbardziej onkogennymi (takimi z największym potencjałem do wywołania choroby nowotworowej) typami wirusa – HPV 16 oraz HPV 18.
Efekty masowych szczepień
Po 10 latach od czasu wdrożenia programów szczepień przeciwko HPV, kraje prowadzące szczepienia odnotowały aż 90% redukcję infekcji wirusem typu 6, 11, 16 i 18. Ponadto aż o 85% zmniejszyła się liczba diagnozowanych prowadzących do nowotworu patologii wysokiego stopnia szyjki macicy. Z tego powodu szczepionka przeciwko HPV nazywana jest pierwszą szczepionką przeciwnowotworową na świecie.
Dla kogo szczepienia przeciw HPV?
Szczepionki zalecane są zarówno dla dziewcząt i młodych kobiet oraz chłopców i młodych mężczyzn. Można je stosować już od 9. roku życia. Szczepionka nie służy do leczenia zmian wywołanych zakażeniem HPV – ma zapobiegać zakażeniu wirusem oraz jego dalszej transmisji.
W Polsce szczepienie przeciwko HPV nie jest refundowane, jednak wiele samorządów organizuje programy bezpłatnych szczepień.
Badania profilaktyczne to podstawa
Kolejną strategią zapobiegania rozwojowi raka szyjki macicy są regularne badania profilaktyczne. W badaniach populacyjnych i kliniczno-kontrolnych wykazano, że badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy skutecznie przyczyniają się do zmniejszenia liczby zachorowań oraz umieralności na ten typ nowotworu.
Podstawowe badanie profilaktyczne, które pozwala na wykrycie nieprawidłowości nabłonka szyjki macicy lub wczesnego stadium raka szyjki macicy to badanie cytologiczne.
Kilka słów o cytologii
Badania cytologicznego nie należy się obawiać. Pobranie materiału do analizy krótkie i bezbolesne. Podczas wizyty położna lub lekarz ginekolog przy pomocy jałowej szczoteczki pobiera materiał do badania z tarczy i szyjki macicy. Następnie w laboratorium po specjalnym wybarwieniu pobrane komórki nabłonka szyjki macicy są oceniane pod mikroskopem. Obecność w badaniu nieprawidłowych komórek może być wyrazem stanu zapalnego lub ich wczesnej przemiany do stanu przedrakowego po zapoczątkowaniu procesu kancerogenezy. W takich przypadkach konieczne jest odróżnienie zmian łagodnych od stanów przedrakowych, które to wymagają wdrożenia odpowiedniego postępowania terapeutycznego. W tym celu bada się materiał na obecność specjalnych biomarkerów – p16 oraz Ki-67.
Wyniki cytologii
Wynik dodatni takiego badania jest wskazaniem do pogłębionej diagnostyki obejmującej wykonanie kolposkopii (kilkunastominutowego badania przeprowadzonego w gabinecie ginekologicznym przy pomocy specjalnego aparatu po wprowadzeniu wziernika do pochwy). Konieczne może być również pobranie wycinków z najbardziej podejrzanych o proces nowotworowy miejsc w obrębie szyjki macicy oraz wyłyżeczkowanie kanału szyjki. Niekiedy w diagnostyce wykorzystuje się również testy na obecność DNA wirusa HPV. Ostateczne rozpoznanie potwierdzające obecność zmian dużego stopnia (HSIL) stanowi wskazanie do podjęcia leczenia, czyli usunięcia zmiany w granicach zdrowych tkanek. Badania dowodzą, że 1,5- 2% rozmazów cytologicznych jest nieprawidłowych i wymaga dalszej diagnostyki.
Jak często się badać?
Każda kobieta po 25 r. ż. powinna regularnie wykonywać profilaktyczne badania cytologiczne. W Polsce badanie jest refundowane co 3 lata w grupie kobiet od 25 do 59 roku życia w ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy. Badanie można wykonać w każdej poradni położniczo-ginekologicznej, która ma podpisaną umowę z NFZ oraz w wybranych poradniach POZ, które podpisały umowę na świadczenia położnej POZ w programie profilaktyki raka szyjki macicy.Edukacja i świadome dbanie o zdrowie
Ogromne znaczenie w profilaktyce raka szyjki macicy ma również edukacja i świadomość zdrowotna. Zakażenie wirusem HPV to nie jedyny czynnik ryzyka rozwoju choroby. Jednym z nich, równie niebezpiecznym, jest palenie tytoniu. Na rozwój choroby może wpłynąć wczesne rozpoczęcie życia seksualnego oraz duża liczba partnerów. Do pośrednich czynników ryzyka rozwoju raka szyjki macicy należą niewłaściwa dieta, zakażenie wirusem HIV czy pośrednio wieloletnie stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych. Dlatego w profilaktyce zachorowania na raka szyjki macicy bardzo ważną rolę odgrywa edukacja dotycząca zdrowego stylu życia, palenia tytoniu oraz bezpiecznych zachowań seksualnych.
Zapamiętaj:
szczepienia, regularne badania, odpowiedni tryb życia i właściwe leczenie, kiedy jest to konieczne – to najważniejsze formy zapobiegania rakowi szyjki macicy i rozwojowi choroby. Dzięki profilaktyce możesz zyskać zdrowie i życie.
Autorka: dr Agnieszka Dawczak-Dębicka.
Piśmiennictwo:
- Global strategy to accelerate the elimination of cervical cancer as a public health problem. World Health Organization 2020
- Krzakowski M. (red.), Warzocha K. (red.), wsp. i (red.) Zalecenia postę̨powania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych. Via Medica. 2013
- Hu Z, Ma D. The precision prevention and therapy of HPV-related cervical cancer: new concepts and clinical implications. Cancer Med. 2018;7(10):5217-5236.
- Jach R., Sznurkowski J., Bidziński M., Misiek M., Knapp P., Bodnar L., Bieńkiewicz A., Blecharz P., Kojs Z., Kotarski J., Markowska J., Mądry R., Sawicki W., Wicherek Ł., Basta A. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka szyjki macicy. Curr Gynecol Oncol 2017, 15 (1), p. 24–33.
- Nasierowska-Guttmejer A., Kędzia W., Rokita W., Wojtylak S., Lange D., Jach R., Wielgoś M. Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia płaskonabłonkowych zmian śródnabłonkowych szyjki macicy na podstawie wytycznych CAP/ASCCP. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016;1(3):130-138
- https://pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/profilaktyka-raka-szyjki-macicy
- https://vaccination-info.eu/pl/informacje-o-chorobach/wirus-brodawczaka-ludzkiego-hpv
- https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/hpv/
- https://www.historyofvaccines.org/index.php/content/articles/human-papillomavirus-infection